با توجه به ضرورت تسریع و تسهیل پرداخت ها در معاملات میان اشخاص و توسعه ی روز افزون استفاده از اسناد تجاری نظیر چک، لزوم آگاهی نسبت به انواع چک ها در نظام حقوقی ایران از اهمیت به سزایی برخوردار است.
با توجه به انواع چـک که به موجب ماده یک قانون صدور چک، عبارتند از چـک عادی، چک تایید شده، چـک تضمین شده و چک مسافرتی، آگاهی از وجوه اشتراک و افتراق آن ها، امری لازم و ضروری می باشد.
در این نوشتار که توسط مشاورین موسسه خط قانون، برترین گروه وکلای ایران به نگارش در آمده است، مختصرا به بررسی تفاوت های چکـ عادی و چک تایید شده می پردازیم.
چکـ عادی و چـک تایید شده از جمله انواع چهارگانه ی چـک های مذکور در ماده یک قانون فوق الاشاره محسوب می شوند که از حیث صدور و ضمانت اجرای پرداخت، دارای تفاوت ها و شباهت های بسیاری می باشند. به منظور آشنایی با چـک های مزبور و بررسی هر یک از آنها، ابتدا به بررسی تعاریف آنها می پردازیم.
تعریف چک عادی
چکی است که اشخاص، عهده بانک ها به حساب جاری خود صادر و دارنده آن تضمينی جز اعتبار صادر کننده آن ندارد. در واقع چـک عادی، چکی است که صادرکننده ی آن به موجب جلب اعتماد طرف مقابل، مبادرت به صدور و تحویل آن به طرف مقابل (دارنده چک) می نماید و می بایست در تاریخ سر رسید (تاریخی که در متن چک درج گردیده) معادل مبلغ مندرج در متن چک، در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد، تا دارنده ی چـک پس از مراجعه به بانک بتواند مبلغ مذکور در متن چکـ را دریافت نماید.
آنچه در خصوص چـک عادی از اهمیت به سزایی برخوردار است، اعتبار شخص صادرکننده ی چـک می باشد، اهمیت این موضوع به قدری است که حتی قسمت اخیر ماده یک قانون صدور چـک الحاقی ۱۳۷۲، صراحتاً اشعار می دارد: «… و دارنده ی آن، تضمینی جز اعتبار صادر کننده ی آن ندارد».
برگشت زدن چک
در صورت عدم وجود و یا عدم کفایت موجودی حساب صادرکننده ی چـک عادی، دارنده می تواند صدور گواهی عدم پرداخت چـک را از بانک محال علیه درخواست نماید. در عرف بانکداری به صدور گواهی عدم پرداخت، اصطلاحا برگشت زدن چک اطلاق می گردد.
پس از دریافت گواهی مذکور، دارنده ی چک جهت مطالبه ی وجه آن می تواند مبادرت به طرح دعوای حقوقی نماید. معهذا به موجب تغییرات و اصلاحات به عمل آمده در مورد صلاحیت های مراجع ذیصلاح، در حال حاضر رسیدگی و صدور حکم نسبت به چکـ های عادی تا میزان دویست میلیون ریال در صلاحیت شوراهای حل اختلاف و تقاضای صدور حکم بر الزام صادرکننده (و ایضاً ظهرنویس) نسبت به چـک های بالغ بر مبلغ دویست میلیون ریال، در صلاحیت دادگاه های عمومی حقوقی قرار دارد. دارنده ی چـک عادی به منظور ثبت هر یک از دادخواست های مذکور، می بایست به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نماید.
عدم کفایت موجودی چک
عدم کفایت موجودی و یا عدم وجود آن در بانک محال علیه، به دارنده ای که خود مبادرت به برگشت زدن چـک نموده است (یا وراث وی)، این اختیار را می دهد که نسبت به صادرکننده ی چک اقدام به طرح شکایت کیفری نماید. البته رعایت مرور زمان های شش ماهه ی برگشت زدن (دریافت گواهی صدور عدم پرداخت) و طرح شکایت کیفری، جهت اقامه ی دعوای مذکور لازم می باشد.
ضمن اینکه سفید امضاء بودن چـک، درج شرط در متن چکـ جهت وصول آن، تضمینی بودن و یا بدون تاریخ بودن چـک، جنبه ی کیفری چکـ را زایل نموده و امکان تعقیب کیفری صادرکننده را از بین می برد.
مشاوره رایگان حقوقی با وکلای پایه یک
تعریف چک تایید شده
به موجب بند دو ماده یک قانون پیش گفته، چـک تایید شده، چکی است که اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی، آن را به عهده بانک ها به حساب جاری خود صادر نموده و پرداخت وجه آن توسط بانک محال عليه تأييد می‌گردد. قانون جدید صدور چـک به غیر از تعریف نمودن چک تأیید شده، مقررات مربوط به آن را پیش بینی نکرده است.
با توجه به اینکه در حال حاضر تنها بانک های دولتی و خصوصی به عنوان محال علیه شناخته می شوند و پس از صدور چـک از سوی صادرکننده، دارنده ی آن می بایست به منظور دریافت وجه چـک به بانک محال علیه مراجعه نماید، لذا در چکـ تأیید شده، دقیقاا برخلاف چک عادی، بانک محال علیه پرداخت وجه آن را تایید می نماید.
در حال حاضر با توجه به قانون صدور چک، همه ی بانک ها می توانند نسبت به صدور چک تایید شده اقدام نمایند، هرچند مقررات حاکم بر نحوه ی صدور چک های تایید شده مورد پیش بینی قانونگذار قرار نگرفته است.
شباهت چک تایید شده با چک تضمین شده ی بانک ملی
تعریف قانونگذار از چک تایید شده، شباهت بسیاری با تعریف چک تضمین شده بانک ملی در ماده یک قانون چک های تضمین شده مصوب ۲۲ تیرماه ۱۳۳۷ دارد که اشعار می داشت: «به بانک ملی ایران اجازه داده می‌شود به تقاضای مشتریان چک هایی به نام چک های تضمین شده که پرداخت وجه آنها از طرف بانک تعهد شده باشد». چکـ تایید شده با چک تضمین شده بانک ملی موضوع قانون مذکور، دارای وجوه افتراق بسیاری نیز می باشد.
تفاوت های چک های عادی و تایید شده
با عنایت به تعاریف قانونی چـک های مبحوث عنه، چـک عادی، چـکی است که اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی به عنوان صادرکننده، از حساب جاری خود صادر می نمایند تا محال علیه (در حال حاضر یکی از بانک ها) پس از مراجعه ی دارنده ی چک، نسبت به پرداخت وجه آن به دارنده اقدام نماید. بنابراین صادرکننده ی چک پس از صدور چک می بایست در تاریخ مندرج در آن، معادل مبلغ مذکور در چک، در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد. اعتبار صادرکننده ی چکـ، جهت صدور آن از اهمیت بالایی برخوردار است و در صورتی که صادرکننده ی چک، نسبت به تامین محل آن اقدام ننماید، بانک محال علیه هیچ گونه تعهد و تضمینی در پرداخت مبلغ مندرج در متن چکـ به دارنده نخواهد داشت.
در حالی که چـک تایید شده، چکی است که هر چند اشخاص از حساب جاری خود صادر می نمایند، لیکن بانک محال علیه، پرداخت وجه آن به دارنده ی چک را تایید می نماید و به دارنده آن، این اطمینان را می‌دهد که وجه چـک حتما پرداخت خواهد شد، به نحوی که بانک محال‌علیه پس از کسر و مسدود کردن مبلغ چـک تأیید شده از موجودی حساب بانکی، پرداخت وجه آن را با پرفراژ و مهر و امضاء نمودن بر روی چـک موصوف تاایید می‌نماید.
ما را در اینستاگرام دنبال کنید
شباهت ها چک های عادی و تایید شده
چـک های موضوع این نوشتار دارای شباهت هایی نیز می باشند، از جمله اینکه مطالبه ی وجه چـک های مزبور صرفا در تاریخ مندرج در متن آنها یا پس از آن قابلیت وصول داشته و قبل از آن امکان مطالبه ی آن وجود ندارد. ضمن اینکه در هر دو چـک، بانک محال علیه می بایست نسبت به کارسازی چـک و پرداخت مبلغ آن به دارنده اقدام نماید. چـک های مزبور در حکم اسناد لازم الاجرا می باشند.
